Otkada smo upisale istoriju umetnosti, a i nekoliko godina pre toga, Narodni muzej je zatvoren. Sve vreme smo se pitale, kao i naša čitava generacija: “u kom hramu da se molimo?!”, kada je onaj centralni, a da zlo bude veće, u najbližem susedstvu Filozofskog fakulteta, bio nedostupan. Ispravnije rečeno, bez stalne postavke, sa privremenim izložbama (do pre 4 godine), koje ni izbliza nisu mogle da dočaraju raznovrsnost i velelepnost zbirki Muzeja.
Svih ovih godina odlazile smo na hodočašća po “hramovima” širom Evrope, gledale remek dela pariskog Luvra (Louvre), oslikane tavanice Kunsthistorišesa (Kunsthistorisches) u Beču, ali sve vreme smo očekivale da po prvi put vidimo Pajino Krunisanje cara Dušana, i sva druga dela o kojima smo učile, ali nikada uživo nismo videle.
“Dva dana pre konačnog otvaranja vrata Narodnog muzeja – 28. juna (u 23h za publiku), želimo da zajedno sa vama obnovimo istorijat našeg najznačajnijeg i najstarijeg muzeja.”
Obnova srpske državnosti u prvoj polovini 19. veka uslovila je uspostavljanje kulturnih institucija na kojima i danas počiva kulturni identitet srpskog naroda, od kojih je jedna Narodni muzej u Beogradu, ili, rečeno jezikom njegovog osnivača – Muzeum Serbski. Jovan Sterija Popović, pionir srpske drame, ali i “popečitelj Popečiteljstva Prosveštenija” (ministar prosvete), 10. maja 1844. godine, izdao je ukaz kojim je ustanovljena prva zvanična muzejska institucija u Srbiji. U narednim godinama, Narodni muzej, kao i Narodna biblioteka, osnovana deceniju ranije, bili su pod okriljem zgrade Ministarstva prosvete, iza Konaka knjeginje Ljubice (danas je u toj zgradi smešten odeljak Fakulteta primenjenih umetnosti).
Zbirke Muzeja i Biblioteke su bile mnogo puta premeštane, što iz bezbednosnih razloga, što zbog neadekvatnih uslova u kojima su čuvane. Konačno 1863. godine obe zbirke su preseljene u Kapetan Mišino zdanje na Velikoj pijaci (danas Studentski park). U Kapetan Mišinom zdanju u to vreme je bio smešten Licej (preteča današnjeg Univerziteta u Beogradu), Gimnazija, kao i Ministarstvo prosvete i crkvenih dela.
“Kapetan Mišino zdanje je projektovao češki arhitekta Jan Nevole, a podignuto je kao zadužbina velikog srpskog dobrotvora, trgovca po zanimanju, Miše Anastasijevića.”
Prostorije u ovom zdanju prestaju da budu dovoljne za sve veću zbirku Muzeja, koja svoj procvat doživljava u vreme rukovodstva Mihaila Valtrovića. Stoga Ministarstvo prosvete 1891. godine donosi odluku da Muzeju dodeli otkupljene kuće Miše Anastasijevića i braće Veličković (nalaizile su se jedna do druge, na mestu današnjeg Filološkog fakulteta). Adaptacija ove dve kuće je trajala do 1904. godine kada su nove prostorije otvorene.
“Mihailo Valtrović je bio prvi profesor arheologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, i utemeljivač srpske arheologije. U periodu 1881 – 1895 je bio upravnik (čuvar) Narodnog muzeja, čije je temelje postavio.”
Društveno-političke prilike 1919. godine, posledice Prvog svetskog rata, kao i novo državno uređenje imale su veliki uticaj na opstanak i rad, tada, Historijsko umetničkog muzeja. Primorani da napuste prostorije na Kraljevom trgu, zbirke se smeštaju u dve prostorije u zgradi II beogradske gimnazije na Batal – džamiji (danas se na tom mestu nalazi zgrada Politike), a zatim u privatnu kuću. Godine 1922. Muzej je premešten u porodičnu kuću Raše Miloševića u ulici Kneza Miloša, gde je 1923. godine bio delimično otvoren za javnost. U ovoj zgradi je Muzej pod imenom Historijsko-umetnički muzej ostao do 1934. godine, kada je spojen sa Muzejem savremene umetnosti, preimenovan u Muzej kneza Pavla Karađorđevića, koji je i svečano otvoren 1936. Godine u zgradi Novog dvora (današnjoj zgradi Predsedništva). Zbirke muzeja su ovoj zgradi bile smeštene sve do 1944. godine.
Muzejski fond je sačuvan i nakon Drugog svetskog rata i nalazio se u istoj zgradi, samo pod drugim nazivom – Umetnički muzej. Problem smeštanja Muzeja rešen je 1951. godine odlukom Ministarstva finansija FNRJ da se zgrada Investicione banke (bivše Uprave fondova i Hipotekarne) ustupi Umetničkom muzeju, gde se i danas nalazi.
Iako je muzej imao nebrojano mnogo finasijskih i prostornih problema, tokom svog čitavog postojanja održao je jasno definisanu i redovnu delatnost. Vršena su arheološka istraživanja, sa domaćim i međunarodnim stručnjacima, sistematski su dokumentovani antički lokaliteti, kao i srednjovekovni spomenici. Otkupljivana su dela sa samostalnih i grupnih jugoslovenskih i beogradskih izložbi, objavljivani su katalozi izložbi i planirane monografije o umetnicima.
Muzej je imao i izdavčaku delatnost. U vreme Mihajla Valtrovića je publikovan časopis “Starinar”, a kasnije, tridesetih godina 20. veka, objavljivan je časopis “Umetnički pregled”. On je bio namenjen kako stučnjacima, tako i ljubiteljima umetnosti, a i danas važi za jednu od neprevaziđenih edicija te vrste.
Uprkos izmenama u državnom uređenu, brojnim ratovima i prevratima, tokom nešto više od 170 godina svog postojanja, Narodni muzej je neretko bivao inicijator značajnih kulturnih događaja. Nadamo se da će u budućnosti njegov uticaj ići uzlaznom putanjom. Ovom prilikom ćemo izdvojiti dve izložbe, koje bi i danas predstavljale atrakciju. Izložbe “Italijanski portret kroz vekove” (1939) i “Sto godina francuskog slikarstva: od Davida do Sezana” (1938) predstavljaju jedinstveni poduhvat Narodnog muzeja i njegovog direktora Milana Kašanina. Na prvoj su bila izložena dela od Davida (David) do Sezana (Cézanne), Delakroa (Delacroix) i Engra (Ingres), Koroa (Corot) i Kurbea (Courbet), impresionista, neoimpresionista, sve do Tuluz-Lotreka (Toulouse Lautreck). Dela su bila pozajmljena iz mnogih muzeja, zbirki, i privatnih kolekcija, među kojima su Luvr, Fontenblo, Versaj itd.
Na izložbi “Italijanski portret kroz vekove”, održanoj 1938. godine u Muzeju kneza Pavla, kako se tada nazivao, našli su se portreti iz doba antičkog Rima, diptisi u slonovači, kao i poznata dela Pjera dela Frančeske (Pierro della Francesca), Botičelija (Botticelli), Đorđonea (Giorgione), Rafaela (Rafael), Ticijana (Titian), Donatela (Donatello), Mikelanđela (Michelangelo), Berninija (Bernini), sve do modernog doba. Neka od dela izloženih ovom prilikom nikada ranije nisu napustila Italiju, što svedoči o značaju Narodnog muzeja i kulturnog delovanja u predvečerje Drugog svetskog rata u Kraljevini Jugoslaviji. Činjenica da je Narodni muzej učestvovao kao kreator u oblikovanju, ne samo kulturne scene, već i političke, govori o njegovim dometa u prošlosti, ali još više o mogućnostima u budućnosti.
Nadamo se da će uspostavljanje stalne postavke Narodnog muzeja u Beogradu, nakon decenije i po praznine, omogućiti domaćoj, ali i svetskoj javnosti, da iskoristi njegov istorijski, estetski i saznajni potencijal. Verujemo da će ponovo postati mesto gde “među posetiocima vlada neka vrsta religioznog osećanja i ritualnog ponašanja”. (Karol Dankan)
Leave A Reply