Jesmo li se prepoznali ili smo se upoznali? Definitvno i jedno i drugo. Veliki broj dela bio nam je poznat sa povremenih izložbi ili sa reprodukcija, tako da je sinoćni susret nesumnjivo imao elemente prepoznavanja. Ali, ni aspekt upoznavanja nije izostao, on se odnosi na prostor nekadašnje Hipotekarne banke/Uprave fondova, na sveže okrečene sale, u kojima se na istom mestu možemo diviti, jednom do drugog, poređanim delima Đorđa Krstića, Steve Aleksića, Paje Jovanovića; ili pak, na spratu iznad, Nadeždi Petrović, Mališi Glišiću, Petru Dobroviću i tako dalje.
Uspele smo među prvima da uđemo u Narodni muzej, entuzijazam je pobedio. Trenutak neverice, kuda krenuti, šta prvo videti? Nismo mnogo razmatrale, odmah smo se uputile prema sali na prvom spratu u kojoj su izložena dela nastala u 19. veku, izvanredna ostvarenja najvećih slikara sa naših prostora.
Dočekala nas je Natalija Obrenović i to ne bilo koja, već Bukovčeva, ona u predivnoj haljini, koja je sama izvor svetlosti na slici. A zatim smo kroz vrata ugledale, jedinu izloženu istorijsku kompoziciju Paje Jovanovića – Ženidbu cara Dušana. Ko god da je sinoć, a verujemo i danas, posetio Muzej, nije ostao indiferentan prema ove dve slike. One skreću pažnju na sebe, privlače posmatrača, inspirišu. Stoga su Slike i prilike odlučile da u postu posvećenom otvaranju Narodnog muzeja pišu o baš o njima.
Poznata nam je još od studentskih dana, izlagana 2014. godine okviru opusa dela Vlahe Bukovca, u atrijumu Narodnog muzeja, sada ponovo pred publikom, u svom punom sjaju i veličini. Reč je o Portretu kraljice Natalije iz 1882. godine. Zaista jedinstven vladarski portret, nastao je po kraljičinoj narudžbini i ideji, može se smatrati simbolom koji definiše nju samu, budući da je mlada Natalija odredila sopstveni stav i toaletu, u sadejstvu sa umetnikovom invencijom – zajednički su kreirali sliku o vremenu i prostoru u kom je delo nastalo.
Vlaho Bukovac, slikar rođen u Cavtatu južno od Dubrovnika, pionir moderne na ovim porstorima. Slikao je u Francuskoj, radio je i u Zagrebu, Srbiji, Crnoj Gori, Engleskoj, Pragu. Osim portreta kraljice Natalije, u Srbiji je slikao portrete kralja Aleksandra i kraljice Drage, kao i portret kralja Aleksandra I Karađorđevića.
Umesto uobičajene vladarske reprezentacije, kraljice odevene u „srpsku“ haljinu, na ovoj slici Natalija je prikazana kao krhka i nežna vladarka, u laganoj i kitnjastoj toaleti, onakvoj kakva se mogla naći bilo gde u Evropi u tom periodu. Nasuprot kreaciji koja bi bila vizuelna reinterpretacija slavne prošlosti jednog naroda (kakva bi se očekivala u Srbiji 19. veka), pred posmatračem je haljina čiji oblik prati formu tela do kukova, da bi se potom proširila do zemlje, ističući ženstvenost i estetizovanost srpske kraljice. Na portretu koji je pred nama, Natalija je predstavljena kao modna heroina, stilska ikona, metafora nedostižnog ženskog savršenstva. U isti ovaj obrazac se mogu smestiti predstave evropskih vladarki druge polovine 19. veka (jedni od najpoznatajih primera su porteti carice Elizabete Austrijske – Sisi). Poznodevetnaestovekovne kraljice (i carice) postaju modne lutke, žene koje utvrđuju trendove i modeli najistaknutijih kreatora visoke mode, čije haljine postaju predmet žudnje.
Za kralja Milana se udala 1875. godine u Beogradu. Zbog ličnih i politčkih razlika razveli su se 1888. godine, nakon čega je i zvanično proterana iz Srbije 1891. godine.
Toaleta kraljice Natalije, obogaćena primetnom estetizovanošću, postala predmet je obožavanja (o čemu govore mnogi pisani i vizuelni izvori), a isto se dogodilo i sa njenom slikom – Bukovčev portret, prerastao je u predmet kultnog poštovanja. Nastalo u specifičnom istorijskom momentu, opisano delo u sebi sadrži slojeve koji nastoje da otelotvore sliku idealne supruge, majke i vladarke. Nakon razvoda od kralja Milana, proterivanja iz Srbije i borbe za starateljstvo nad svojim sinom, samim tim i promene njene uloge, kako u porodici tako i u društvu, Natalijini portreti prikazivaće jednu drugačiju ženu – onu koja je snažna i samosvesna. Nadamo se da ćete pred ovim delom, smeštenim u malu prostoriju na prvom spratu Muzeja, u pristvu portretnih ostvarenja Paje Jovanovića, uspeti da probudite estetska osećanja u sebi i bar na trenutak uživate u savršenoj lepoti, koja je apsolutno samodovoljna.
Pomenuti Paja, kontroverzan kao što ga već poznajemo, istovremeno Pavle Jovanović i Paul Joanowitch, stalni građanin Austrougarske i povremeni srpski patriota, ipak je ostavio dubok trag u celokupnoj istoriji srpskog slikarstva. Međutim, ta se istorija ne može odvojiti od srednjeevropske umetničke scene – Beča, Minhena, ili pak Pariza i Londona, gde je takođe živeo i radio. Slika Ženidba cara Dušana to prikazuje na najbolji način.
Pored ovog dela, na istom zidu su postavljene Pajine slike orijentalističke orijentacije, možda i poznatije od ove, poput Kićenja Neveste, Borbe petlova i Izdajice. Međutim, osim po svojim većim razmerama, koje je izdvajaju, prosvetljena paleta Ženidbe, impresionstička tehnika, retko sretana među Pajinim delima, i istorijska tematika čine je jedinstvenom. Na prvi pogled uočavamo imaginarni prikaz srednjovekovnog svadbenog veselja, u centru kompozicije se nalaze mladenci, okruženi konjanicima u raškošnim viteškim odeždama, kao i ostalim ličnostima koji prate ceremonijal. U prvom planu su predstavljeni pripadnici “običnog” sveta koji posmatrača uvlače u scenu i utiču na kreiranje utiska o ličnom sudelovanju u događaju prikazanom na platnu. A koji događaj je zapravo prikazan?
Austrijski nadvojvoda Franc Ferdinand naručio je 1900. godine od Paje Jovanovića, da naslika događaj iz srednjovekovne habzburške istorije pod nazivom Ženidba hercoga Ferija IV sa Elizabetom Habzburškom, povodom svoje nedavne veridbe sa vojvotkinjom Sofijom Hotek. U pitanju su isti oni Ferdinand i Sofija koji će svoje živote okončati u Sarajevu 1914. godine. Elem, kada je Paja iste godine sliku prikazao na Godišnjoj izložbi Društva Umetnika Beča pod nazivom Herzog Ferry IV führt Elisabeth von Habsburg heim, očekivao je da austrijski nadvojvoda otkupi svoju narudžbinu, međutim to se nije dogodilo. Car Franja Josif i Franc Ferdinand nisu bili zadovoljni uplivima modernističke tehnike u istorijsku sliku, te su odlučili da ona ipak ostane u posedu umetnika. Godinu dana nakon što ju je izložio u Beču, Jovanović sliku šalje u Minhen na Osmu međunarodnu izložbu u Staklenoj palati (Glaspalast).
O svojim neslavnim izlaganjima potonje Ženidbe cara Dušana, Paja će zabeležiti:
“Uleteo sam k’o bos u baru, i nije mi bilo krivo.”
Budući da je ubrzo dobio poziv da učestvuje u Prvoj jugoslovenskoj izložbi, organizovanoj 1904. godine, povodom krunisanja Petra I Karađorđevića za kralja Srbije, Paja odlučuje da sliku srednjovekovne tematike u vezi sa austrijskim dvorom, prilagodi novom mestu izlaganja – Beogradu, prestonici Kraljevine Srbije. Pragmatični slikar odlučuje da venačanje ostane u istoj epohi, ali da bude locirano u nemanjićkoj Srbiji, umesto u Lotaringiji. Rešenje problema je našao u epskoj pesmi o venačanju cara Dušana, te je slika 1904. predstavljena pod nazivom Ženidba cara Dušana Aleksandrom, sestrom bugarskog cara. Preimenovanje slike je postignuto preslikavanjem grbova porodica Fridriha Ferija Lotarinškog i Elizabete Habzburške, u heraldička znamenja dveju balkanskih dinastija – srpske Nemanjić, beli dvoglavi orao sa štitom sa ocilima i bugarske Asen sa prikazom crveni lava. Oba grba se uočavaju na pokrovima za konje, koje jašu car Dušan, odnosono, bugarski vitez u prvom planu desnog dela slike.
Utirući put jugoslovenskoj ideji, koja je dolaskom na vlast nove dinastije sve više dobijala na značaju, slika je dobro prihvaćena budući da se je anticipirala ujedinjenje Srba i Bugara u zajedničkoj borbi protiv Osmanlija, što će se i desiti 8 godina kasnije, u Prvom balkanskom ratu.
Tehničkom analizom i istraživačkim radom zaposlenih u Narodnom muzeju je potvrđena sumnja o preinačavanju Ženidbe hercoga Ferija u Ženidbu cara Dušana. O ovome naročito svedoče višeslojni nanosi boje, izvođeni u određenim vremenskim razmacima.
Izmena detalja dovela je do promene značenja slike, a način na koji određena politčko-društvena klima diktirala shvatanje suštine umetničkog dela, naročito se očituje na ovom primeru. Hercog Feri i Elizabeta Habzburška su sada zaboravljeni, ostali su nam car Dušan i Aleksandra Bugarska da ih gledamo na prvom spratu beogradskog Narodnog muzeja, ali da se ipak prisetimo Pajine dovitljivosti, zbog koje ga i volimo.
You might also like
Leave A Reply