Časopis Ilustrovani list, godina izdanja 1926, broj posvećen automobilizmu. Na prvi pogled ništa ne deluje čudno, osim reprodukcije koja se nalazi na naslovnici ovog broja – vladarski portret kraljice Marije Karađorđević, prikazane kako sedi u svom budoaru, obučena u skupocenu haljinu, i sa dijademom kao jedinom vladarskom insignijom.
Zašto baš ona i zašto baš ovaj broj? Da bismo dobili odgovore na ova pitanja, moramo odgonetnuti ko je bila kraljica Marija Karađorđević i kakva je bila uloga ženskog vladarskog portreta na početku 20. veka.
Kraljica Marija je bila drugorođena ćerka rumunskog kralja Ferdinanda Hoencolerna i kraljice Marije, unuke britanske kraljice Viktorije. Rođena je u Goti u Nemačkoj 1900. godine. Pre udaje je imala titulu rumunske princeze, a kao praunuka britanske kraljice, bila je povezana sa svim evropskim kraljevskim kućama. Zbog svoje lepote, ali i zbog toga što se zvala isto kao i svoja majka, bila je poznata po nadimku Minjon. Za kralja Aleksandra I Karađorđevića se udala 8. juna 1922. godine, sa kojim je imala tri sina: Petra, Tomsilava i Andreja. Bila je obrazovana žena, govorila je pet stranih jezika, bila je pokrovitelj i učesnik mnogih humanitarnih organizacija, kao i pasionirani zaljubljenik u automobile.
O njenoj strasti prema automobilizmu svedoče dnevnici njene dvorske dame u kojima su zabeležene nebrojene vožnje po Beogradu, Bledu, primorju, kao i članci iz dnevnih novina koji su izveštavali o kraljičinim izletima sa porodicom. Zapamćene su i njene „maratonske voženje“ na relaciji Beograd – Bukurešt i Beograd – Pariz, koje i danas predstavljaju izazov za vozača, dok su vožnje do Bleda postala svojevrsna rutina. Takođe je bila i čest šofer svom suprugu kralju Aleksandru, što se i vidi na sledećoj fotografiji.
Kraljica Marija u Rols Rojsu
Stoga ni ne treba da nas čudi što je upravo kraljica Marija bila izabrana za najvišeg pokrovitelja Automobilskog kluba Kraljevine SHS sa sedištem u Beogradu i odeljenjima u Ljubljani i Zagrebu, osnovanog 6. aprila 1924. godine. Ta činjenica nam pomaže da rasvetlimo prirodu njenog portreta koji se našao na naslovnoj strani Ilustrovanog lista. Poznat samo po reprodukcijama iz časopisa, ovaj portret nepoznatog autora nastao je u periodu između 1924. i 1926. godine, i nalazio se u glavnoj sali Automobilskog kluba Kraljevine SHS u Ljubljani. Treba ga tumačiti kroz prizmu povezanosti kraljice Marije sa automobilizmom, kao i sa njegovim razvojem o čemu svedoče i brojni telegrami upućeni njoj od strane automobilskih klubova, sačuvani u fondovima Arhiva Jugoslavije u Beogradu. Isto tako ga treba analizirati i kao portret vladarke i predstavnice dinastije Karađorđević na novopripojenoj teritoriji.
Kada je reč o vladarskim portretima i vladarskoj reprezentaciji treba razlikovati pre svega muške od ženskih vladarskih portreta. Takođe, treba razlikovati portrete i način reprezentovanja žena vladarki, onih koje su imale izvršnu ulogu u politici i državi i koje su mogle da nasleđuju presto, od onih koje su bile supruge vladara. Telo žene je u ulozi nosioca, širih mentalnih i identitetskih rodnih i socijalnih značenja. Žena je još u 19. veku definisana kao stub porodice, edukator deteta, sa kojim je činila jedinstvo. Njeno kretanje je bilo vidljivo samo u privatnim prostorima i samim tim je politički prostor za žene postao nedostižan. Taj model se preneo i na položaj vladarke.
“Kraljica Marija” – Paja Jovanović
Primarna njena uloga je bila supruga vladara, koja se definiše, njenom poslušnosti prema svom mužu, i bračnom srećom kao vrhunskim idealom. Kraljica je bila nosilac ideala ženstvenosti. Upravo ovakve karakteristike nose portreti kraljice Marije koje je naslikao Paja Jovanović (danas je izložen u stalnoj postavci Galerije Matice srpske). Slično ikonografsko rešenje kao i portret iz Ljubljane, predstavlja kraljicu odevenu u haljinu po najnovijoj modi, kako pozira u svom budoaru i na pripadnost vladarskoj porodici ukazuje samo dijadema sa smaragdima koju je dobila od svoje majke u miraz. Marija je prikazana na portretu sa Kraljevskim ordenom Karađorđeve zvezde, koji se dodeljivao za posebne zasluge prema kralju i naciji u civilnoj ili vojnoj službi. Ovim detaljem se ukazuje na njene vrline i zasluge, a samim i tim i na vrline dinastije i samog vladara.
Ovakav Marijin portret nas upućuje na činjenicu da su supruge monarha imale ulogu i uticaj na političku situaciju u državi. U promovisanju i isticanju ličnosti vladarke važnu ulogu je imala tehnologija. Medijski bum je omogućio da se vladarske porodice približe široj javnosti i da se i one prikažu kao deo građanskog društva. Fotografije sa putovanja kraljeva i kraljica su bile svojevrstan mejnstrim onog vremena. Vladarske porodice su bile svesne da ukoliko žele da monarhijski sistem opstane, moraju da se otvore svojim narodima. U dnevnim novinama i časopisima su publikovane fotografije kraljevskih porodica, što se održalo do danas u postojećim monarhijama.
U maju 1923. godine je kraljica Marija posetila Dubrovnik, u pratnji svoje majke rumunske kraljice Marije i grčke princeze Irene. Ova poseta je vrhunac njene pažljivo isplanirane promotivne ture po Jadranu. Celu turneju je je ispratio Ilustrovani list koji je objavljivao fotografije kraljice i njene pratnje. Putovanje je pre svega imalo za cilj da utvrdi put mlade Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca koja je kontinuirano stremila ka tome da postane čvrsta državna struktrura, u tom trenutku bazirana na krhkom odnosu ova tri naroda. U tom kontekstu bi ove fotografije trebalo tumačiti i kao idealizovani prikaz jednog predela ondašnje države, ali i kao predstavu aspiracija dinastije koja želi da utvrdi svoj položaj i uticaj na novoj teritoriji.
Kraljica Marija Karađorđević i rumunska kraljica Marija u Dubrovniku, Ilustrovani list 1923
Lorens Alma Tadema – “Očekivanja”, 1885
Umetničke fotografije sa turneje konstruisane su tako da neodoljivo podsećaju na estetizovane predstave antike iz dela engleskog slikara Lorensa Alma Tademe (Lawrence Alma Tadema). Poetični prikazi kraljice Marije, njene majke, i grčke princeze Irene, su bile osmišljene u skladu sa glavnim osobinama predstava vladarki. Ipak, ulepšani prizori su bili politički čin par excellence. Dubrovnik kao grad sa bogatom i slojevitom prošlošću trebalo je prikazati kao prirodni deo nove državne tvorevine. Na fotografijama u Ilustrovanom listu osobine mlade kraljice i njenih starijih pratiteljki izjednačene su mediteranskim Dubrovnikom. Prefinjenost i lepota žena zaodenutih u antičke haljine, smeštenih na dubrovačke zidine, kreira inscenirani prikaz koji odaje utisak kontinuteta i saživljenosti članova dinastije sa gradom. Marija je trebalo da bude prepoznata kao kraljica svih Srba, Hrvata i Slovenaca, pa tako i Dubrovčana.
Upravo je fotografija omogućila diseminaciju kraljičinih predstava. Svaki pojedinac je mogao da ostvari ličnu vezu sa kraljicom Marijom i da ima utisak da je zaista poznaje. Vladarkino telo, njena lepota, stav kao i odeća su bili upotrebljavani za stvaranje konekcije sa narodom. Naravno to se ne može tumačiti kao slučajnost, već kao moćno oružje u sprovođenju različitih političkih ideja.
Telo monarha je definisano kao mistično, i čine ga besmrtno i smrtno telo. Međutim kada su u pitanju supruge monarha, kao što je u ovom slučaju kraljica Marija Karađorđević, one su pored smrtnog i besmrtnog dobile i treće – žensko telo. Telo koje je bilo nosilac čestitih osobina proklamovanih od strane građanskog društva. Iako su bile pre svega vezane za porodicu, i one su učestvovale u političkim događajima, kao što je i na svakodnevnom nivou dolazilo do politizacije njihovog tela. U tom kontekstu se navedeni portreti kraljice Marije, kao ni njene fotografije publikovane u novinama ne smeju tumačiti kao slučajnost, već kao moćno sredstvo u anticipaciji političke realnosti.
You might also like
Leave A Reply