Srpska srednjovekovna istorija prepuna je događaja koji su mnogo sličniji zbivanjima u seriji Igra prestola (Game of thrones), nego što se može zamisliti. I to ne na način koji su pokušali da prikažu u seriji Nemanjići: rađanje kraljevine – koju, istini za volju nismo uspele da pogledamo ni do prve polovine, a kamoli do kraja, uz sav entuzijazam i fascinaciju koje gajimo prema ovom razdoblju srpske prošlosti – već na onaj dramatični holivudski.
Srednji vek je pretežno ovenčan misterijom, bilo da mistifikacija dolazi od onih koji ga preziru, tvrdeći da je to bilo mračno doba sunovrata antičke civilizacije ili od onih koji ga slave kao blaženi milenijum, u kom se živelo po Božijim zakonima. No, kao što ste i pretpostavili: istina je negde između.
Period istorije od pada Zapadnog rimskog carstva 476. do pada Istočnog rimskog carstva, odnosno Vizantije, 1453. godine ispunjen je neponovljivim umetničkim i državnim dostignućima, krvavim ratovima, nezapamćenom duhovnošću, svim onim što nije odlika našeg doba, bar na prvi pogled. Srpska država Nemanjića postojala je u poslednjoj trećini srednjovekovne epohe, pozicionirana između Istoka i Zapada, verom privržena Carigradu, ali i u neposrednom susedstvu katolika u Ugarskoj i u zemljama današnje Italije.
Crkva svetog Spasa, manastir Žiča, početak 13. veka
Retko kada se o Nemanjićima govori bez nacionalnog ili verskog patosa, iako vremenski udaljeni od nas, i oni su bili ljudi od krvi i mesa, sa svojim strahovima, željama, ambicijama i delanjima. Podizali su objekte u skladu sa vrednostima svoga doba. Danas se diže Beograd na vodi i Muzej Nemanjića, a oni su gradili crkvene zadužbine, što je bila najsvetija obaveza vladarskog dostojanstva. Putem njih su demonstrirali svoju moć, ali i teološka znanja i hrišćansku veru.
Izgradnja i freskopisanje katolikona (glavne crkve manastirskog kompleksa), posvećenog Hristovom vaznesenju iliti Crkve svetog Spasa, na odličan način ilustruju sva previranja u osvit 13. veka, kada su i Sava i Stefan Nemanjić vukli vodu na svoju vodenicu, najzad uspevši da od Žiče izgrade sakralno središte visokog nivoa svetosti.
Poznata je ona stara dok se jednom se smrkne, drugom ne svane. Tako je bilo i posle 1204. kada su krstaši umesto Svete zemlje zauzeli Konstantinopolj, volšebno omogućivši rasipanje najsvetijih relikvija po čitavom zapadnom svetu, uključujući i srednjovekovnu Srbiju. Konji Svetog Marka i tetrarsi u Venciji nisu diplomatskom razmenom dospeli tu, kao ni Hristov trnov venac u Svetu kapelu (Sainte-Chapelle) u Parizu, a ni relikvije plejade svetitelja koje će sv. Sava doneti sa svog putovanja u Nikeju i smestiti ih u žičku riznicu.
Osnova Crkve sv. Spasa, situacija posle arheoloških iskopavanja
No, krenimo od početka. Posle krstaškog zauzimanja Carigrada, Istočno rimsko carstvo se rasulo po periferiji, crkveno središte je premešteno u Nikeju, a Latini su počeli da haraju po čitavom prostoru. Monah Sava beži sa Svete Gore sa moštima svoga oca (sada već) sv. Simeona. Najverovatnije da je u Srbiju stiže oko 1208. godine. U to vreme po sredi je istinska igra prestola između Savine braće Stefana i Vukana, Nemanjina država se rastače, a obojica pregovaraju sa papskim izaslanicima oko kraljevske krune. Međutim, od toga ništa nije bilo, obojica ostaju kratkih rukava, jedino što im je preostalo bilo je da se izmire nad očevim posmrtnim ostacima. Vukan ubrzo i umire, a Stefan nastavlja da se zalaže za kraljevsku titulu.
Dolazimo do Žiče i početka zidanja glavne crkve. Žiča je započeta pre Savinog povratka sa Svete Gore, najverovatnije 1206. godine, u vreme kada dobijanje srpske arhiepiskopije nije bilo ni na vidiku. Stoga se ne zna pouzdano koju namenu je Stefan Nemanjić predvideo za Žiču, ali postoje određene indicije da je kaločki nadbiskup (Kaloča, grad u Ugarskoj) upleo svoje prste u to.
Različiti slojevi gradnje, istočna strana Crkve sv. Spasa, početak 13. veka
Najstariji slojevi žičkog katolikona poseduju određene elemente u oltarskom prostoru koji ne pripadaju pravoslavnom liturgijskom obredu. Osim toga prema dimenzijama i obliku osnove uviđaju se sličnosti sa nabiskupskom crkvom u Kaloči, što navodi na hipotezu da je Stefan Nemanjić kao zalog za dobijanje krune iz Rima trebalo da prihvati katoličku veru. Međutim, na nešto iznad visine od jednog metra zidanje je stalo, a gradnja je nastavljena po povratku Sv. Save iz Nikeje sa obiljem relikvija, ali i mramornika – majstora iz grčkih oblasti koji su dovršili zidanje Žiče prema Savinim uputima, oslanjajući se na savete monaha sa Atosa.
Sveti Sava se protivio političkoj odluci svog brata da primi krunu od papskog izaslanika, te 1217. odlazi na put na kom će konačno potvrditi srpsku crkvu u istočnom hrišćanstvu. Bez obzira na ženidbu Stefana Nemanjića Anom Dandolo, unukom Mlečanina Enrika Dandola koji je ima zasluge u zauzimanju Carigrada 1204, i toga što ga je krunisao papski prelat u Rasu, Sava ne okreće samo srpsku crkvu, nego i državu vizantijskoj sferi uticaja. Na svom povratku iz Nikeje ugovorio je ženidbu Stefanovog sina Radoslava ćerkom epirskog despota.
Posle 1217. gradnja Žiče je ubrzana što se očituje u načinu zidanja, najverovatnije je završena 1221. kada je Sv. Sava po drugi put krunisao svoga brata, sada u Majci svih crkava, kako je Žiča nazivana. Donete relikvije uticale su da i sam hram dobije krstoliki oblik koji se razlikovao od crkava iz vremena Stefana Nemanje, što postaje razumljivo s obzirom na uzdignuti rang kako srpske crkve, tako i srpske države.
Žičkom poveljom zabeležene su sve relikvije koje su obrazovale auru žičke svetosti. Svetost predmeta koji potvrđuju prisustvo svetitelja na Zemlji, istovremeno je imala zaštitničku ulogu, ali je emanirala i državnu moć. Utvrđujući srpsku autokefalnu crkvu i mladu kraljevinu, Sv. Sava je obezbedio relikviju Časnog krsta, koja se smatra najsvetijom budući da je imala direktni kontakt sa telom i krljvu Hristovim, zatim delove Bogorodičine odeće, desnu ruku Jovana Krstitelja kojom je krstio Hrista u reci Jordan, relikvije svih apostola – Hristovih, kao i Sv. Stefana Prvomučenika. Rekvije ovog nivoa svetosti predstavljale su najveću dragocenost po merilima epohe, njima je sv. Sava nastojao da uvede srpski narod u svetu hrišćansku istoriju i omogući im spasenje.
Ostaci fresko-slikarstva u manastiru Žiča, motiv Časnog krsta, prva polovina 13. veka
Ovaj proces je uobličen prenosom moštiju Stefana Prvovenčanog u Žiču, isprva sahranjenog u Studenici. Sv. Save je telo Sv. Simona premestio u njegovu zadužbinu tek po proglašenju prvog srpskog kralja za svetitelja, na taj način je telo svetog kralja pridruženo najsvetijim svedočanstvima božijeg prisustva na zemlji, one same takođe postaju žička relikvija uz ove opšterprihvaćene. Pridruživanje Srba svetoj istoriji bilo je osnovni cilj Sv. Save u kome se ogledalo njegovo prosvetiteljsko delovanje. Slikani program žičkog katolikona ovo dodatno potvrđuje, naročito kada se uzme u obzir motiv Časnog krsta, sveprisutan u njenom slikarstvu. No, o tome u nekom drugom postu, jer kažu da je prošlost strana zemlja, i mora da vam se već zavrtelo u glavi!
Svaka priča o prošlosti je i priča o sadašnjosti. Otkud potreba da se u svemirskom kompleksu bliskoistočne arhitekture Beograda na vodi podigne muzej Nemanjića? Aktuelna vlast želi da se poveže sa očevima srpske državnosti, da ukaže na sebe kao njihove naslednike u lancu srpske države i time potvrdi svoj značaj i istakne legitimitet.
Kreiranje sećanja na svete srpske vladare u okviru opskurnog graditeljskog projekta, treba da pobudi osećaj nacionalnog divljenja i podsvesnog povezivanja Stefana Nemanje, čiji spomenik treba da se nađe ispred muzeja, sa osobom koja mu podiže spomenik. Isto je trebalo da postigne i serija o Nemanjićima, a da li su ovi projekti predmet nacionalnog divljenja ili nacionalne sramote, ostavljamo vama da presudite.
You might also like
Leave A Reply