Ova rečenica stoji u Nadeždinom pismu upućenom njenoj majci, u kome je podseća na svoje razočaranje prilikom jedine veridbe koju je sklopila 1898. godine, ali i raskinula – uvređena cenkanjem buduće svekrve oko visine miraza. Nadežda ističe: Ako mi zaista želiš sreću onda ćeš i ti od mene očekivati da budem slikar, a ne udavača.
Nadežda Petrović, Valjevska bolnica, 1915.
Nadežda Petrović je bila žena ispred svog vremena, sa mnogim osobinama koje su bile svojstvene ondašnjim muškarcima. Politička aktivstikinja, deklarisana patriotkinja – ona je svoj život okončala zaražena tifusom u Prvoj rezervnoj bolnici u Valjevu. Poslednjim potezima četkicom na platno je prenela šatore valjevske bolnice, ali i dah smrt koju je naslućivala. Herojski patos u pisanju o Nadeždi je neizbežan: svesno se odrekla svih ponuda za izabavljenje iz ratnih strahota koje joj je nudila Vrhovna komanda u Nišu; ona je odlučno želela da pomogne borcima za slobodu svoje otadžbine, bila je i odlikovana Ordenom za hrabrost – ta hrabrost ju je odvela u smrt, a smrt u besmrtnost.
Nadeždine slike su bile osporavane u vremenu nastanka. Umetnička scena mlade, još uvek nerazvijene Kraljevine Srbije nije razumela mazarije nepokolebljive Petrovićeve. Povodom njene prve samostalne izložbe odražane tokom leta 1900. u Novoj Iskri je publikovano:
Zar posle rada na Akademiji, zar posle dugog kretanja među radovima starih i novih majstora Gospođica ne nađe boljih i lepših uzora sebi i svojoj oduševljenoj mladosti, no, ‘impresionističke radove’, to bolesno i trulo shvatanje bolesnih i trulih mozgova.
Kritike je nisu zaustavile, nastavila je školovanje u Minhenu i potonje usavršavanje u evropskim metropolama, obilazila je značajne izložbe u Minhenu, Rimu, Veneciji, Berlinu, Parizu, uspevši da razvije osobeni slikarski izraz, koji je bio impresionistički, ali i ekspresionistički, nekad nadomak potpune apstrakcije. Energičnim, muškim potezom slikala je članove svoje porodice, srpske seljake i predele, ali i istorijske spomenike. O sebi je zapisala:
Nadežda Petrović, Autoportret, 1908.
Šta sam mogla drugo da postanem ja Nadežda Petrović, Dimitirijeva i Milenina kćer, do srpska slikarka, kad umesto prve fotografije iz najranijeg detinjstva imam crtež. Moj otac Dimitrije Mita Petrović, slikarstvu učen od čuvenog Steve Todorovića, u mom ranom detinjstvu bavio se samo crtanjem, predajući ga u Čačanskoj realci. Ja sam se tada više ogledala u crtežima nego u ogledalu.
Kao što se može naslutiti iz njenih reči, patriotizam i umetnost su za nju bile nerazdvojne kategorije. Modernističko shvatanje umetnosti se preklapalo sa savremenim shvatanjima nacionalne države i ujedinjenja svih južnih Slovena, prvo na kulturnom, a zatim i na političkom nivou. Odmah po povratku iz Minhena 1903. Nadežda, zajedno sa nekolicinom učenih i odvažnih žena, osniva Kolo srpskih sestara, građansko udruženje koje je za cilj imalo širenje nacionalne svesti kod porobljene braće sa juga Srbije, ali i severeno do Save i Dunava i zapadno od Drine. Nadežda je doslovno sprovodila političke ideje propagirane od strane intelektualne elite u doba kralja Petra I Karađorđevića, one za koje su se zalagali Jovan Skerlić, Mlada Bosna itd. Istovremeno je Petrovićeva učestvovala u organizovanju Prve jugoslovenske umetničke izložbe 1904. godine, koju je sprovela omladine Velike škole, gde je svoja dela izložilo devedeset šest Srba, Hrvata, Slovenaca i Bugara. Iste godine se obeležavala stogodišnjica Prvog srpskog ustanka, a održano je i svečano krunisanje Petra I, što su takođe bili povodi za okupljanje jugoslovenske mladeži.
Narednih godina Nadežda je putovala po Srbiji i učestvovala u umetničkim kolonijama u Sićevu, nadomak Pirota i u Resniku. Iz tog perioda dominiraju slike srpskih seljaka i srpske zemlje, kakvi su zaista bili – sa kojima se i sama poistovećivala. Živopisni predeli i šarene nošnje nisu maskirali težak život i siromaštvo seoskog stanovništa. Ona ih slika živim, nekada i turobnim bojama, grubim potezima, stvarajući ponekad i ružnu, ali istinitu i neulepšanu sliku, koja nije u potpunosti prijala ondašnjem građanstvu koje je konzumiralo umetnost. Kuću Petrovića u Ratarskoj ulici (današnja Ul. Dvadeset sedmog marta) u Beogradu posećivali su najugledniji pisci, mislioci, političari, Nadežda je provodila vreme među njima, ipak, ona zemljoradnike i ostale seljane nije videla kao oprečnu pojavu građanskom sloju, već ih je smatrala pretečom urbanog, gradskog stanovništva, a tako ih je prenosila i na platno.
Nadežda Petrović, Seljanka iz Šumadije, pre 1910.
Nadežda Petrović, Kraljević Marko i Miloš Obilić, 1910.
Posebno je zanimljiva priča o slici Seljanka iz Šumadije koju je najverovatnije ponela sa sobom u Pariz 1910. godine, kada je otputovala u francusku prestonicu, smestivši se u atelje svog prijatelja, velikog umetnika, Ivana Meštovića. Budući da je u to vreme Meštrović radio na skulpturama namenjenim Vidovdanskom hramu, inspiraciju je crpio iz Kosovskog mita. Provodeći vreme sa njim, Nadežda se takođe zainteresovala za najslavniji mit u Srba i pretočila ga secesijsku, dekorativnu formu, slikajući Marka Kraljevića i Miloša Obilića. Dvojicu epskih junaka je naslikala na poleđini platna Seljanka iz Šumadije, koja su ipak razdvojena uspešnim restauratorskim radom u Spomen zbirci Pavla Beljanskog gde se obe slike danas nalaze.
U njenim delima možemo prepoznati impresionistički potez, često i ekspresionistički, katkad i fovistički. Neke slike odlikuje simbolistička zaumnost, druge impresionističko koketiranje sa svetlošću, dok određeni broj njih jeste skup boja koje oživljavaju političku ideologiju. Boraveći u Parizu, Rimu i Veneciji ona slika Notr Dam, Koloseum i Crkvu sv. Marka – označitelje kulturnog i istorijskog identiteta ovih gradova. Isto čini i u Srbiji, naročito tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata kada na platno prenosi spomenike slavne nacionalne prošlosti – manastire Dečane i Gračanicu (više puta), grad Prizren i Vezirov most. Na prvi pogled sve ove slike odlikuje izrazita modernost – dvodimenzionalno tretiranje motiva, žustri potezi, sirova boja i odsustvo narativa. Ipak, ako se uzme u obzir da ih je slikala u pauzi između nege ranjenih srpskih vojnika, putujući zajedno sa vojskom koja je oslobađala, a zatim branila ove krajeve, pomenute slike se ne mogu posmatrati isključivo kroz formu, kao ostvarenja modernističke pročišćenosti.
Nadežda Petrović, Vezirov most, 1913.
Poleđina slike Vezirov most
Potvrda napred iznetog jeste slika Vezirov ili Most cara Dušana na kojoj je ostao Nadeždin zapis u kome skreće pažnju da je na ovom most pobijeno četrdeset neprijateljskih vojnika, da bi se osvetila osmorica srpske braće. Nadeždine reči na poleđini ovog dela su svedočanstvo njene aktivne uloge u borbama za srpsko oslobođanje, u kojima nije učestvovala kao ratni slikar, već kao bolničarka, slikajući dela kojima je podarila i dokumentarnu i ideološku vrednost. Njen umetnički i rodoljubni identitet ne mogu se razdvajati, što iz njenih slika savršeno iščitava.
O Nadeždi se može ispisati još mnoštvo redova, ali mi ćemo se zaustaviti ovde. Neka ova kratka priča bude podsećanje na jednu heroinu srpskog slikarstva, ali i heroja srpskih stradanja. Narodni muzej u Beogradu, Spomen zbirka Pavla Beljanskog u Novom Sadu, Umetnička galerija Nadežda Petrović u Čačku i druge institucije čuvaju njena mnogobrojna dela, koja čekaju da budu viđena. Nadežda je uzor i vredna divljenja u svakom segmentu svoga delovanja – živela je, ali i umrla u skladu sa sobom!
You might also like
Leave A Reply