Slike i prilike preporučuju: Valjevo

Kolubara: svedok istorije jednog naroda.

Dok sedimo kod kuće i čekamo da nam se životi vrate u normalu, razmišljamo o svim stvarima koje želimo da uradimo i iskustvima koje bismo voleli da proživimo ponovo, ili po prvi put. Jovani i meni je svakako na vrhu te liste obilazak različitih lokaliteta, kako u Beogradu, tako i širom Srbije. Naš plan već neko vreme jeste da obilazimo različite gradove, manastire, muzeje, arheološke iskopine i da vama prenesemo priču o mestima koja smo posetile. Međutim, sprečene da krenemo u realizaciju naše zamisli, rešile smo da upravo ovu sekciju “Preporuke” posvetimo svim mestima koje možete obići u Srbiji, kada se situacija sa virusom stabilizuje. Pa da počnemo…

Šta povezuje Iliju Birčanina, Aleksu Nenadovića, Živojina Mišića, Nadeždu Petrović, Matiju Bećkovića, Stevana Filipovića i Ljubu Popovića? Valjevo. Grad koji se nalazi na svega 90km jugozapadno od prestonice. Iako se ne zna tačno, smatra se da je grad dobio ime po valjaricama, obejktima gde se valjala tkanina uz snagu mnogih potoka koji se nalaze u okruženju samog grada. Voda je okretala točkove koji su pomerali drvene čekiće, koji su potom udarali u tvrdo sukno ne bi li ga omekšali. Ipak, grad se upravo pod ovim nazivom pominje u dubrovačkim spisima iz 14. veka, kao jedan od trgovačkih centara ondašnje Srbije.

Ono što nama, kao istoričarkama umetnosti, privlači pažnju jesu istorijski događaji koji su se odigrali u Valjevu i koji su bitno uticali na tok istorije našeg naroda, a kojima je zajednička jedna tačka – reka Kolubara. Nastala od reka Jablanice i Obnice, voda koja je njom protekla sa sobom je odnela i delove važnih trenutaka iz prošlosti srpskog naroda.

Baš na obali ove reke odigrao se događaj koji, označava početak stvaranja moderne srpske države: Seča knezova. Srpske starešine, trgovci i sveštenici su pogubljeni od strane dahija u februaru 1804. godine, a simboli ovog stradanja postala su dva kneza valjevske nahije: Ilija Birčanin i Aleksa Nenadović. Kako navodi Prota Mateja Nenadović, sin pogubljenog Alekse Nenadovića, dva obor kneza su stradala “na poljici, na livadici osamdeset hvati niže mosta”. Upravo na tom mestu, na početku ulice Kneza Miloša, danas se nalazi spomenik ovom događaju, nakon kojeg je 15. februara u Orašcu Karađorđe podigao Prvi srpski ustanak.

 Fočiću, Fočiću, ne molim te za život nego te samo molim, nemoj me beščasnom smrću moriti, no sabljom kojom se junaci gube; a znaj, Fočiću, da će moja krv i pred Bogom i pred ljudima tebi dosaditi.

Aleksa Nenadović

Drugi događaj, većih razmera, koji je preokrenuo tok istorije i koji se vezuje za Kolubaru, je čuvena Kolubarska bitka. Vođena između Kraljevine Srbije i Austrougarske, u novembru i decembru 1914. godine, na frontu dužine preko 200km u dolini reke Kolubare i na obroncima planina Suvobor i Maljen. Komandu nad Prvom armijom je u Mionici, u blizini Valjeva, od ranjenog generala Petra Bojovića, preuzeo general Živojin Mišić. Njegova taktika, koja je dovela do uspešne protivofanzive izvedene snagama Prve armije, uspela je da spreči kapitulaciju Kraljevine Srbije, da odbije Austrougarsku vojsku i primora Centralne sile da nastave borbu na tri fronta. Strategija koja je donela pobedu protiv brojnije i bolje opremljene austrougarske vojske, u trenutku kada je ceo svet očekivao vesti o kapitulaciji Kraljevine Srbije i dan danas se izučava na vojnim akademijama u svetu. Međutim, osim zatišja na frontu i oslobođenja Beograda 1915. godine, nakon Kolubarske bitke dolazi i do pojave epidemije tifusa, koja je 1915. godine odnela mnoge živote, a jedno od najvećih žarišta je bilo upravo u Valjevskoj bolnici. Upravo tu je od posledica ove bolesti stradala i slikarka Nadežda Petrović, koja je se kao bolničarka brinula o zaraženima.

Osim važnih događaja, Kolubara je svedok razvoja grada. Baš na njenoj  desnoj obali se nalazi jedna od najstarijih sačuvanih „orijentalnih“ celina u Srbiji – Tešnjar. Stešnjen između brda i reke, zbog čega i dobija ovaj naziv, Tešnjar u 19. veku postaje trgovačko-zanatski centar grada. Karakteristične kuće bondručne konstrukcije, u čijiem prizemlju su se nalazile, a nalaze se i danas prodavnice, radionice, zanatski centri i magacini. Ako ste bili u Valjevu, morali ste proći kroz Tešnjar. Ukoliko niste, sigurno vam je poznat iz mnogih domaćih filmova i serija nastalih u režiji Zdravka Šotre, koji prikazuju život u Srbiji s kraja 19. i početka 20. veka. Po svom istorijskom značaju, očuvanosti, ali i noćnom životu danas, možemo reći da Tešnjar stoji rame uz rame sa beogradskom Skadarlijom.

Ovo je mali, ali značajan, deo razloga zbog kojih treba obići Valjevo. Jedan blog post nije dovoljan da se ispriča sve o gradu, njegovim spomenicima, manastirima, naučnom centru Petnica, kao i planinama i rekama koje ga okružuju. Ovaj post je samo početak priča koje želimo da ispričamo o ovom i mnogim drugim gradovima u Srbiji. Nadamo se da ste naučili nešto novo, da smo vas zainteresovale da i sami istražite mesta koja želite da posetite, a mi vam narednih dana spremamo Instagram priče baš o događajima opisanim u ovom postu.

Do sledećeg čitanja.