Hiljade stanovnika Beograda, ali i njegovih gostiju, svakodnevno prelazi reku Savu, kako bi sa Novog Beograda ili iz Zemuna došli u centar grada i obratno. U jutarnjim i popodnevnim špicevima ljudi u svojim automobilima, ili gradskom prevozu provode i po nekoliko desetina minuta na gradskim mostovima, verovatno retko razmišljajući o njihovom nastanku i istoriji. Jedan od njih je i Brankov most, ili Savski most kako se još naziva. Tačan naziv je Most bratstva i jedinstva, koji zapravo nikad zvanično nije promenjen, ali koji se isto tako nikada nije ustalio. I za vreme stare Jugoslavije ljudi su ga nazivali Brankov most, po ulici na koju se nastavlja i koja nosi ime pesnika Branka Radičevića. Međutim, ovaj post Slike i prilike posvećuju mostu koji se nekada nalazio na istom mestu, koji je takođe bio simbol jedinstva, ali izdanak druge ideologije. Reč je o Mostu kralja Aleksandra I Karađorđevića Ujedinitelja.
Most kralja Aleksandra I Krađorđevića (1929-1934)
Borba za opstanak ideje o jugoslovenskoj naciji
Da bismo razumeli simboličko značenje mosta koji je otvoren 1934. godine, u ideologiji ujedinjenja tri jugoslovenska naroda moramo se pre svega osvrnuti i na političku situaciju u Kraljevini 1929. godine, kada Ministarstvo građevina raspisuje konkurs za izgradnju mosta preko reke Save. U Beogradu je 1. decembra 1918. godine, na Terazijama, proglašena Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca, država naroda koji su vekovima razdvajali tuđini granicom preko Dunava i Save. Međutim, imenovanjem države prema tri plemena jednog naroda automatski je ukazano i na etničke različitosti, samim tim i na sva moguća neslaganja u pogledu državne politike i poteškoće u stvaranju jedinstvene jugoslovenske nacije. Sukobi i politička trvenja koja su bila prisutna od trenutka stvaranja države, kulminiraju atentatom u skupštini 1928. godine.
Nakon što je ubijeno nekoliko hrvatskih poslanika, na čelu sa Stijepanom Radićem, od strane radikalskog poslanika Puniše Račića, evidentno je bilo da ideologija i uređenje jugoslovenske države moraju biti izmenjene kako bi ideja o jugoslovenstvu opstala. Kralj Aleksandar Karađorđević uvodi diktaturu 6. januara 1929. koja će biti na snazi sve do septembra 1931. godine. Ovim činom je ukinuta skupština i zabranjen rad stranaka u monarhiji, a Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju, sa novom adminstrativnom raspodelom teritorije prema nazivima reka, a ne istorijskih teritorija.
Nove društveno-političke prilike su svoj odraz našle naravno i u arhitekturi i umetnosti . Za razliku od prvobitnih nastojanja da se stvori autentična jugoslovenska umetnost zasnovana na iskonskom jedinstvu pojedinačnih plemena, kao što je slučaj sa Meštrovićevim Vidovdanskim fragmentima, sada u fokus dolaze narodni stilovi kao i modeli koji svoj legitimitet crpe iz istorijskih predložaka. Školski primer sinkretičkog jedinstva istočnih i zapadnih elemenata radi konstruisanja jugoslovenskog identiteta jeste Most kralja Aleksandra I Ujedinitelja.
Most kralja Aleksandra I Krađorđevića (1929-1934)
Ideja o izgradnji mosta je usledila neposredno nakon uvođenja radikalnih mera i pokušaja kralja da sačuva i učvrsti jedinstvo zemlje. Most nije trebalo da povezuje Stari Beograd i Zemun, već stari i novi deo Kraljevine. Nova građevina je trebalo da premosti reku Savu koja je ostala međa dve ideologije u okviru jedne države, i time pobedi prirodne prepreke kako bi se omogućilo privredno i kulturno uzdizanje Jugoslavije. Bila je to vidna manifestacija velikog napora da se izgradi integralna Jugoslavija. Smatralo se da će izgradnjom mosta čvrsta i neoboriva veza istog etničkog porekla, istih ideala konačno dobiti svoj konkretan izraz.
Spomenik ideji jugoslovenstva
Konkurs za projekat prvog visećeg mosta u Kraljevini Jugoslaviji i pristupne puteve Ministarstvo građevina raspisalo je u maju 1929. godine. Prema veoma detaljnim zahtevima konkursa, most bi služio za tramvajski, kolski i pešački saobraćaj. Određeno je da most bude gvozden, a vijadukti gvozdeni ili armirano-betonski. Stubovi bi morali biti obloženi kamenom. Sam oblik mosta nije bio preciziran, već ga je trebalo prilagoditi okolini. Projekat za mostovske pilone, mimo konkursa, dobio je arhitekta Nikolaj Krasnov, afirmisani ruski graditelj, tada zaposlen u arhitektonskom odeljenju ministarstva građevina. Ruski neimar, zaslužan za izgradnju brojnih raskošnih zdanja u prestonici, uradio je veliki broj skica tragajući za najprikladnijom formom stubova koji će biti potpora mostu. Serija sačuvanih crteža upućuje na bogatu upotrebu različitih istočnih i zapadnih srednjovekovnih motiva.
Pilon br. 4 – Nikola Krasnov
Stub broj četiri, koji i dan danas stoji na desnoj obali Save, je u tom smislu posebno karakterističan, obrađen u eklektičnom stilu, okarakterisan mešavinom vizantijskih i romaničkih motiva. Arkadne niše u formi trifora, kapiteli stubova sa floralnim elementima trebalo je da aludiraju na vizantijsko nasleđe, dok su slepe arkadice stepenastih konzola bile citat romaničke umetnosti. Vizuelna predstava pojačana je državnim simbolima. Prilazi na beogradskoj i zemunskoj strani ukrašeni su gradskim grbovima, dok se na stubu broj 4 našao osam puta ponovljeni grb Kraljevine Jugoslavije. Krasnovljeva zamisao je svojim arhaizirajućim rečnikom pozivala na kontinuitet prošlosti i sadašnjosti. Na ovaj način, arhitektonsko-skulptoralana dekoracija postaje nosilac ideologije jugoslovenstva i unitarne ideje kralja Aleksandra.
Upravo su zbog upotrebe vizantijsko-romaničke sintakse, kao nosioca jugoslovenskog identiteta, piloni bili predmet negativnih komentara savremenika. Smatrali su da je krajnje neadekvatno takvu arhitektonsku obradu postaviti kao pandan savremenoj čeličnoj konstrukciji mosta.
Nonsens je podvući ispod jedne savremene konstrukcije stubove sa srednjovekovnom arhitektonskom obradom. (Dragiša Brašovan)
Pored pilona bilo je predviđeno da se na ulazu na most na desnoj obali Save, izgradi trijumfalna kapija, koja bi slavila kralja Aleksandra I Karađorđevića kao monarha ujedinitelja. Na samoj kapiji je trebalo da stoji ime kralja Aleksandra, dok su na pilonu ispod trebalo da budu postavljeni grbovi Srbije, Hrvatske i Slovenije. Međutim, 1931. godine se odustalo od ove ideje, jer se trijumfalna kapija smatrala simbolom prošlog veka, i kao takva se nije uklapala u modernu gvozdenu konstrukciju. Umesto nje Krasnov je predložio da se na ulazima nađu četiri figure lava, koje su bile čest primer čuvara mostova, kao i simbola državničke snage i mudrosti. Ministarstvo je nekoliko puta raspisivalo konkurs za izradu skulptura, međutim adekvatno rešenje nije pronađeno. Stoga je odlučeno da se koncepcija izmeni, i da se skulptoralna dekoracija mosta poveri Ivanu Meštroviću.
Nacrti Ivana Meštrovića za Most kralja Aleksandra I Krađorđevića (1929-1934)
Predviđeno je bilo da se postave četiri monumentalne konjaničke skulpture istorijskih vladara: cara Dušana, kralja Tomislava, kralja Tvrtka I Kotromanića i kralja Petra I Karađorđevića. Ovim rešenjem je simbolički bilo predočeno uverenje o istorijskoj nužnosti spajanja jugoslovenskih naroda, oličeno u figuri kralja Petra I Karađorđevića, prvog jugoslovenskog kralja, i njegovom istorijskom pandanu Tvrtku I Kotromaniću, kralju Raške, Bosne, Dalmacije, Hrvatske i Primorja. Međutim, isto tako je važno bilo i isticanje plemenskih identiteta likovima kralja Tomislava i cara Dušana, prvog hrvatskog i najslavnijeg srpskog vladara. Ovakvim konceptom se ukazivalo na poreklo jugoslovenske nacije, koje proizilazi iz različitih kulturnih individualiteta, ali koji dele isti ideal.
Budući da će ovaj most vezivati teritorije naših dviju glavnih oblasti, Srbije i Hrvatske, to je zamišljeno da dva glavna pilona na beogradskoj i zemunskoj strani budu ukrašeni sa četiri velike istorijske figure iz narodne prošlosti, na konjima. (Ivan Meštrović).
Početkom 1934. godine održan je niz sednica koje su se bavile problemima izgradnje Zemunskog mosta. Glavni fokus su bili Meštrovićevi konjanici, koji su izazivali negodovanje jugoslovenskih inženjera i arhitekata i zbog finansijskih sredstava potrebnih da se izradi ovo delo, ali možda i više zbog stava da jednoj čeličnoj konstrukciji nisu potrebni skulptoralni ukrasi, koji bi umanjili vrednost njene logične funkcije. Smatrali su da je insistiranje na bilo kakvim arhitektonsko-skulptoralnim radovima, podjednako suludo kao i traženje da se na njegovim čeličnim konsturkcijama izrade freske ili mozaici. Do definitvnog odustajanja od njihove izvedbe dolazi nakon atentata na kralja Alkesandra I Karađorđevića u Marselju 9. oktobra 1934. godine. Most je otvoren i posvećen dva meseca kasnije, na njegov rođendan 17. decembra.
Most kralja Aleksandra I Krađorđevića (1929-1934)
Efemrni spektakl posvećenja i otvaranja mosta je bio i neka vrsta nekrologa kralju Aleksandru, a most je postao spomenik njegovoj ideji jugoslovenstva i unitarnoj ideologiji, i konačno njegovo krajnje zaveštanje – spoj svih različitosti u jednu celinu koja potiče iz istog jezgra i deli iste ideale.
Posle smrti kralja Aleksandra Karađorđevića sukobi i netrpeljivost u Kraljevini Jugoslaviji ne jenjavaju, naprotiv, sve su snažniji. Nakon bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. godine doneta je odluka da se most planski sruši kako bi se usporio prodor sila Osovine u grad, sa idejom da se obnovi. Tako je u II svetskom ratu nestao i most, a zajedno sa njim i Kraljevina Jugoslavija.
You might also like
Leave A Reply