Politčka istorija Srbije je dalekosežno uticala na srpsku numizmatičku istoriju. Izugbivši svoju nezavisnost padom pod Osmanlije, srednjovekovna Srbija je izgubila i svoj novac. Ponovno uspostavljanje srpske državnosti, nakon ustanaka 1804. i 1815. godine, uslovilo je obnovu izdavanja novca u Kneževini Srbiji, prvo u metalu, a zatim i u papirnoj formi. Prva platežna sredstva obnovljene Srbije plasirana su kroz bakarne novčiće, izrađene u Beču, sa likom kneza Mihaila na aversu, dok se na reversu nalazi godina izadavanja – 1868, okružena otvorenim vencem od lovorovog i hrastovog lišća, sa kneževskom krunom na vrhu. Ubistvo kneza Mihaila sprečilo ga je da vidi novčiće sa svojim likom, budući da su pušteni u opticaj naredne, 1869. godine.
Značajan korak na putu ka konačnom uspostavljanju „modernog platežnog sredstva“ predstavljaju novčanice čiji su probni otisci izvedeni, ali nikada nisu puštene u opticaj. Pripremajući se za rat sa Osmanskom carevinom, 1876. godine doneta je zakonodavna odluka o izdavanju državnog papirnog novca. Istodobno se pristupilo nabavci „mašine i mašinerije“, hartija i boje, i sve to iz sredstava namenjenih vojnim potrebama.
Naročita zanimljivost koja se vezuje za ove novčanice odnosi se na pitanje autorstva njihovog vizuelnog rešenja. Naime, izrada apoena od 5, 10 i 50 dinara pripisuje se poznatom devetnaestovekovnom slikaru i pesniku Đuri Jakšić; dok se za novčanicu od 100 dinara smatra da ju je izradio Đorđe Krstić, stipendista kralja Milana, takođe dominantna slikarska figura u Srbiji druge polovine 19. veka.
Đorđe Krstić (1851–1907.) bio je srpski slikar školovan u Minhenu. Naslikao je veliki broj istorijskih kompozicija, često se priklanjajući poetici simbolizma.
Dinastička i narodna obeležja na novčanim otiscima ukazuju na sveopštu klimu u mladoj Kneževini Srbiji, obuzetu patriotskim zanosom, dodatno osnaženim pobedama u Srpsko-turskom ratu, nakon čega je usledila i formalna nezavisnost 1878. godine, prema odlukama Berlinskog kongresa. Predstave na novčanicama koje je izradio Jakšić u potpunosti pripadaju članovima dinastije Obrenović, tako srećemo aktuelnog vladara, još uvek kneza, Milana Obrenovića na aversu, a zatim i njegove prethodnike na vladarskom tronu – Miloša i Mihaila, kao i kneginju Ljubicu, na reversu. Poprsje kralja Milana postavljeno je u centralnom delu banknota od 5, 10 i 50 dinara, dok se strane nalaze dve predstave tipiziranih pripadnika srpskog naroda, žena obučena u narodnu nošnju, sa snopom žita i muškarac u skromnoj vojničkoj uniformi sa puškom. Dve figure koje se nalaze na novčanici mogu biti posmatrane kao simboli rata i mira, pogotovo u kontekstu ratnih podviga slobođenje porobljenih krajeva.
Opisane motive na aversu srećemo na sve četiri novčanice, dok se na reversu banknote od 100 dinara, za koju se pretpostavlja da ju je izradio Đorđe Krstić, nalaze Milanovi prethodnici nešto drugačije dati. Sa leve strane je predstavljen knez Mihailo u stojećem stavu, sa rukom položenom na knjizi, a na desnoj knez Miloš u trenutku podizanja Drugog srpskog ustanka, što će se naći i na aversu prve srpske novčanice. Novčanice su štampane u Beogradu, a da je reč o probnim otiscima svedoči i činjenica da su isti apoeni štampani različitim dimenzijama hartije. Prve prave novčanice Srbija će dobiti dve godine nakon što je proglašena za kraljevinu, a osam godina nakon ovog pokušaja, o tome možete čitati u našem drugom postu.
P.S. Posebnu zahvalnost za nastanak ovog teksta dugujemo redovnom profesoru Ekonomskog fakulteta u Kragujevcu i generalnom sekretaru Udruženja banaka Srbije, gospodinu Veroljubu Dugaliću.
Leave A Reply