Verujemo da je većina vas upoznata sa, ili je makar čula za lik i delo Dena Brauna (Dan Brown). Autor dela čiji su glavni junaci, zapleti i priče fascinirali, tj. i dalje fasciniraju ljude širom sveta. Toliko, da mnogi veruju ili smatraju logičnim objašnjenja i zaključke do kojih dolazi protagonista svih romana – Robert Langdon. Ono što je najviše odjeknulo, i što je donekle zaslužno za popularnost i uspeh ovog pisca, jeste tumačenje freske Tajna večera Leonarda da Vinčija. Naime, u potrazi za Svetim gralom Robert tumači različite tragove zapisane u istorijskim spisima, tajnim knjigama ali i umetničkim delima. U jednom trenutku dolazi do revolucionarne teorije posmatrajući jedno od najpoznatijih umetničkih dela – sa Hristove desne strane nije predstavljen lik apostola Jovana, već Marije Magdalene, iz čega dalje zaključuje da su oni zapravo bili venčani i da je Sveti gral, koji daje besmrtnost onome ko pije iz njega, pohranjen zajedno sa njom, Hristovom životnom saputnicom.
Den Braun, na jako pronicljiv način, koristi istorijske činjenice i simbole u kreiranju narativa u svojim romanima. Po istom principu je nastao i roman Anđeli i Demoni, zapravo prvo delo iz serije koja prati lik Roberta Langdona. Priča o tajnom udruženju Iluminati, putu svetlosti i umetniku iluminata – Đovaniju Lorencu Berniniju (Giovanni Lorenzo Bernini), smeštena je u Rim u vreme održavanja konklave – izbora novog pape. Kako bi sprečio tragediju svetskih razmera i spasio živote ljudi, glavni junak se upušta na put svetlosti, u nadi da će doći do sedišta tajnog društva. Ovaj put ga vodi do rimskih crkava, u kojima se nalaze dela poznatog baroknog umetnika Lorenca Berninija: grobnica Agostina Kiđija (Agostino Chiggi), Trg Sv. Petra u Vatikanu, Zanos Sv. Tereze i Fontana Četiri reke. Izlišno je prepričavati ceo roman. Međutim, ono što interesuje Slike i prilike jeste zašto se Den Braun opredelio za Berninija, kao umenika koji ima tako značajnu ulogu u njegovom delu? S obzirom da nismo u mogućnosti da lično pitamo pisca, rešile smo da zajedno sa vama istražimo ličnost velikog baroknog umetnika.
Dakle, krenimo redom… Đanlorenco Bernini rođen je u Napulju 1598. godine, a umro je u Rimu 1680. Bio je sin skulptora Pijetra Berninija, koji se 1605. godine zajedno sa porodicom seli u Rim. Bernini je već kao devetnaestogodišnjak i izvrsni skulptor postao miljenik kardinala Scipiona Borgezea (Scipione Borghese), što mu je pomoglo da dođe do najviših krugova umetnika. Jedino je Mikelanđelo (Michelangelo) pre njega u toj meri bio uvažavan i od papa, i od kolega umetnika. Bernini je takođe, kao i veliki Mikelanđelo, bio pre svega skulptor, ali istovremeno arhitekta, slikar i pesnik. Tokom svog života služio je petorici papa koji su bili svesni njegovih mogućnosti i talenata. Berninijeva virtuoznost da materijalizuje ljudske emocije i strasti duše, bila je pogodna za nameru katoličke crkve da se reformiše i da u periodu duhovne krize izazvane pojavom protestantizma, ponovo dopre do vernika. Poznata je izjava Urbana VIII (svetovno ime: Mafeo Barberini) upućena njegovom rođaku kada ga je primio u službu:
Velika je sreća kavalijere, što radite za Mafea Barberinija kao papu, ali smo mi još sretniji što kavalijere Bernini stvara za vreme našeg pontifikata.
Baldahin Sv. Petra, sa Katedrom Petri u pozadini
Upravo je taj Berninijev odnos sa papama, ono što mu je omogućilo da neka od svojih najmonumentalnijih i najpoznatijih ostvarenja uradi za vatikansku baziliku. Godine 1629. Bernini je imenovan za arhitektu Crkve Sv. Petra u Rimu. Njegov rad obuhvata veliki broj vajarskih dela, koji po dimenzijama i nameni imaju i arhitektonske odlike. Tu se pre svega misli na Baldahin, Katedru (stolicu) Petri, ali i na možda najmonumentalnije ostvarenje od svih Trg Sv. Petra.
Pre nego što se posvetimo jednom od najvećih trgova na svetu, želimo da se osvrnemo i na druga dva dela, koja na odličan način demonstriraju sposobnost Berninja da u jednom radu poveže religijsku doktrinu, istoiju, simboliku i sam lokalitet. Baldahin se nalazi iznad glavnog oltara bazilike, iznad samog groba Sv. Petra. Predstavlja Berninijevu interpretaciju ciborijuma koji je u ranohrišćansko doba postavljan iznad časne trpeze i ima simboliku Mojsijevog Šatora sastanka – prvog hrama u podignutog iznad Kovčega zaveta, u koji je položio tablice sa Božijim zakonima. Druga starozavetna referenca koju Bernini oživljava odnosi se na tordirane (uvijene) stubove, inicijalno izgrađene u Solomonovom hramu Jerusalimu, a koje je, prema predanju, Konstantin Veliki preneo u Rim, povodom izgradnje prve bazilike posvećene Sv. Petru. Ove raskošne forme odgovarale su osećaju barokne estetike.
U vrhu svakog stuba se nalazi relikvijar koji sadrži jednu od četiri najznačajnije relikvije u crkvi: Longinovo koplje kojim je proboden raspeti Hristos, Veronikin ubrus sa otiskom Hristovog lika, deo Časnog krsta, kao i relikvija Sv. Andrije Prvozvanog, brata Sv. Petra. Kada je u pitanju Katedra Petri, ona se nalazi u apsidi bazilike i predstvalja presto Hristovog predstavnika na zemlji. Na naslonu katedre su prikazane u reljefu Hristove reči upućene Sv. Petru: Nahrani moje stado, dok su iznad anđeli koji drže papske ključeve i tijaru.
Berninijevo delo koje je uobličilo Vatikan u potpunosti, i koje je postalo deo najprepoznatljivije slike Rima, jeste Trg Sv. Petra. Kada je spoljašnost nove bazilike posvećene prvom rimskom episkopu bila konačno završena 1650. godine, ispred nje je ostao ogroman prostor u vidu rastrgnutog tla. Za samu crkvu su bile vezane brojne papske zgrade, palata, biblioteka, administrativni uredi – koje su služile u najrazličitije svrhe a kojima je nedostajao red i jedinstvo. Došavši na papski presto, Aleksandar VII Kiđi (Alessandro VII Chiggi) je odlučio da objedini crkvu sa okolnim zgradama i da ih dovede u vezu sa prostorom ispred crkve. Bernini je 1656. godine osmislio masivnu ogradu od četiri reda kamenih stubova, čije se ose pružaju poprečno. Kolonada je sa prostorom, koji se nalazi neposredno ispred crkve spojena dugačkim koridorima. Pored oblikovanja prostora, Berninijev trg je zamišljen i kao pozornica za svečane papske procesije, ali i kao vrsta auditorijuma za mnoštvo ljudi koji dolaze da svedoče tim ceremonijama.
Bazilika i Trg Sv. Petra u Rimu
Kolonade su služile kao kolovozi za kočije, torotari za pešake, ali i kao zaštita od vetra kiše i snega. Međutim iako funkcionalne, redovi stubova ovako postavljeni su imali i simboličku funkciju. Među brojnim bitnim aspektima na koje je trebalo obratiti pažnju u pronalaženju rešenja za prostor ispred bazilike sv. Petra, Bernini je u startu posebnu pažnju obratio na dva rituala. Za Uskrs i nekoliko drugih prilika papa blagosilja narod Rima sa lođe, koja se nalazi iznad centralnog ulaza u crkvu. U pitanju je blagoslov koji se simbollično širi čitavim svetom: urbi et orbi (prev. aut. gradu i svetu). Samim tim, trg ne samo da je morao da primi što veći broj ljudi, i da što više njih bude u mogućnosti da vidi papsku ložu. Druga ceremonija koju je Bernini uzeo u obzir tokom projektovanja, jeste papino davanje blagoslova hodočasnicima sa terase papske rezidencije, koja se nalazi severno od crkve. Imajući ove dve procesije u vidu, masivni redovi stubova i u arhitetktonskom i u simboličkom smislu predstvalja pružene ruke crkve, koje prihvataju u naručje svoje vernike.
Pogled na Trg Sv. Petra, sa vrha kupole Bazilike
Četiri reda jednostavno isklesanih stubova čine oval, obeležen sa tri spomenika: po strani fontanama, i u sredini egipatskim obeliskom, koji je služio kao mesto okretnice u trkama kočija u antičkom Neronovm cirkusu. Bernini je odabrao elipsoidnu formu trga. Po mnogim teoretičarima ovo je vezano pre svega za ondašnja naučna otkrića. Konkretno se misli na otkriće Nikole Kopernika da je Sunčev sistem baziran na elispoidama, tj da su orbite planeta koje kruže oko Sunca imaju oblik elispoide. Ova činjenica ukazuje na Beninijevo umeće da u pomiri verovatno dve najveće suprotnosti ondašnjeg vremena – nauku i religiju. Inkorporiranje egipatskog obeliska ne ukazuje samo na bogatstvo i moć koji je grad Rim oduvek imao, već i na važan deo hrišćanske istorije. Neronov cirkus se upravo nalazio na mestu današnje Bazilike Sv. Petra. Osim što su se tu organizovale igre, ovaj cirkus je bio prvo organizovano mesto stradanja mnogih hrišćana. Raspeća onih koji su odbili da se odreknu vere organizovana su na samoj stazi , između njena dva kraja, u blizini obeliska. Po hrišćanskom predanju tako je stradao i apostol Petar, nakon čega je bio sahranjen u jednoj od nekropola u blizini, iznad koje je i podignuta bazilika.
Za razliku od Leonarda da Vinčija čije lik i delo predstavljaju glavni motiv mnogih literarnih i filmskih ostvarenja, o Berniniju se još uvek malo zna. Roman Dena Brauna Anđeli i Demoni, je jedan od retkih kojima je ovaj rimski umetnik poslužio kao inspiracija. Zapravo, gotovo je neverovatno da se ličnost koja je ostavila svoj pečat na Rimu kakvog ga ljudi poznaju vekovima, nije našla ranije u nekom od dela popularne kulture. U našem tekstu je prikazan samo jedan fragment Berninijevih dela u kojim se jasno ogleda kompleksnost njegovog umetničkog izraza, i koja se mogu naći u svakom delu Rima – zbog čega se i smatra ocem barokne umetnsoti. Ne treba da nas čudi zašto se Den Braun odlučio da upravo on bude deo ključa koji razrešava misteriju njegovog romana. Upotreba različitih verskih, dinastičkih simbola, kao i istorijskih referenci, zajedno sa savremenim naučnim saznanjima u skulptorskim i arhitektonskim delima savršena su podloga za kreiranje mističnih priča o tajnim društvima. Priče o Berninijevim maestralnim skulpturama će se svakako naći na našem blogu u budućnosti. Do tada, nadamo se da smo vas inspirisale da književna dela, kao i filmska, posmatrate iz jednog novog ugla, i da u njima pronalazite tragove genijalnih umova koji su boravili na ovom svetu.
Leave A Reply